Najaar 2023: Nationaal Juridisch kader voor klimaatadaptief bouwen en inrichting

A. Standaardmaatlat

Deze maatlat is onderdeel van een minder vrijblijvende aanpak voor klimaatadaptief bouwen en inrichten. Deze lat is ook een belangrijke stap in de benodigde versnelling en opschaling voor een water-robuuste en klimaatbestendige inrichting in 2050. Deze lat omschrijft “eenduidig voor nieuwbouw wat we onder klimaatadaptief bouwen en inrichten verstaan.” Door eenduidigheid en transparantie ontstaat er een ‘landelijk gelijk speelveld.’ De lat bestaat uit:

• kwalitatieve doelen
• kwantitatieve prestatie-eisen
• richtlijnen voor de thema’s overstromingen, wateroverlast, droogte, hitte, biodiversiteit en bodemdaling

Volgens regering komt in de maatlat te staan dat groene oplossingen, die gebaseerd zijn op natuurlijke processen en structuren de voorkeur hebben boven technische oplossingen. “We hanteren het principe: groen, tenzij.” Uitgangspunt is dus: ‘de groennorm.’

Traject: verkenningen, kennis en ervaringen

De regering zet een uitgebreid traject uit om tot zo’n maatlat te komen. Het gaat om vijf stappen:

1. Een verkenning naar juridische borging. Bij deze verkenning gaat om de beantwoording van vragen als: welke vorm is het meest passend? (De)centrale richtlijnen? Of ook een juridische borging van het belang van een thema? Is bijvoorbeeld wateroverlast belangrijker dan hitte?
2. Praktijkervaringen. Enkele gemeenten hebben ervaring met klimaatadaptief bouwen en inrichten via de toepassing van regionale afspraken. In deze afspraken staan doelen en prestatie-eisen, die grotendeels overeenkomen met de landelijke maatlat. Die overeenkomsten bieden meer duidelijkheid over wat klimaatadaptief bouwen inhoudt. Ook laten deze ervaringen zien dat borging in bijvoorbeeld een bestemmingsplan bijdraagt aan implementatie van klimaatadaptief bouwen en inrichten.
3. Versterking van kennis via kennisplatforms. Dit om de beschikbare kennis beter te kunnen ontsluiten en te kijken “waar nog hiaten zijn.”
4. Financiële verkenningen. Dit jaar komt de regering met de financiële consequenties van de landelijke maatlat voor Rijk, decentrale overheden en de bouwsector “in samenhang met de financiële verkenning van de Nationale aanpak ‘klimaatadaptatie gebouwde omgeving.”
5. Bestaand bebouwd gebied. De inspanning om de gestelde doelen uit de maatlat te bereiken is in bestaand gebied een grotere uitdaging dan in nieuwe ontwikkelingen. Aanpassing van de bestaande gebouwde omgeving is vaak complexer, omdat het gebouw er al staat en de openbare ruimte al is ingericht. Bij gemeentelijke stresstesten komen knelpunten naar voren. Bijv. kwetsbare locaties voor wateroverlast of plekken waar veel ouderen wonen en die weinig verkoeling bieden tijdens hete zomers. Bij het aanpakken van knelpunten kan de maatlat inhoudelijk richtinggevend zijn.

B. Landelijke groennorm

De Kamer vroeg enige tijd geleden om de invoering van een landelijke groennorm.*2 De regering geeft de Kamerbrief aan een verkenning te starten naar de beste juridische vorm voor een verplichting voor medewerking door decentrale overheden bij groen in en om de stad. Een belangrijke pijler hierbij is de EU-verordening Natuurherstel. In het verlengde hiervan zijn ook twee belangrijke onderzoeken besproken in de kamer.*3 Dit leidde tot de conclusie dat het goed is als de Rijksoverheid meer sturing en richting geeft waarbij er ook ruimte moet blijven voor maatwerk. Daarom komt de regering in de tweede helft van 2023 met een nationaal ‘juridisch kader’. Verder zal de regering in samenwerking met de decentrale overheden een ‘Handreiking Groen in en om de stad’ opstellen. 

Opvattingen

Een punt van kritiek is de mate van vrijblijvendheid. De Unie van Waterschappen (UvW) is blij met de landelijke klimaatlat. “Maar de richtlijn moet zo snel mogelijk in wetgeving worden opgenomen. Het moet geen vrijblijvend instrument worden”, laat een woordvoerder van de UvW weten. Verder blijft een landelijke norm die zich uitsluitend richt op natuur-inclusief bouwen, zoals bepleit door sommige partijen in de bouwbranche, blijft (voorlopig) uit.

Vanuit Scobe vragen we ons overigens af of het nu allemaal wel zo ingewikkeld is. De gemeenten en provincies kunnen gewoon beleid maken en dit toevoegen het omgevingsplan. Daarvoor zouden bestaande klimaatplannen gebruikt kunnen worden.

Bovendien hadden we meer verwacht van de concrete uitwerking. Net als de ladder voor duurzame verstedelijking.

*1 Betreft brief: Aanbieding Landelijke maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving en verkenning Groennorm, 23 maart 2023 

*2 Motie Geurts en Bouchallikh; Kamerstuknr. 35.742 nr. 217 Voorgesteld tijdens het Notaoverleg van 27 september 2021 [1] Motie van de leden Geurts (CDA) en Bouchallikh. De roep om een groennorm is niet nieuw: Begin 2021 nam de voltallige Tweede Kamer een motie van het CDA aan, waarin het kabinet werd opgeroepen te onderzoeken wat de meerwaarde is van een landelijke norm voor binnenstedelijk groen. Later dat jaar schreven GroenLinks en CDA ook een initiatiefnota. Hierin pleitten zij onder meer voor een afstandsnorm van 350 meter van bebouwing tot groen.

*3 Groennormen in de stad en omgeving, een verkenning uit de wetenschap, R.P.H. Snep & C.M. Goossen, december 2022 WUR-rapport Natuur in de om de stad, Van een groene ambitie naar het realiseren van een gezonde, klimaatadaptieve, biodiverse en economisch aantrekkelijke leefomgeving, Clara Veerkamp, Machteld Schoolenberg, Frank van Rijn en Ton Dassen, 31 januari 2023; Plan voor de Leefomgeving (PBL)