Duurzame gebiedsontwikkeling

Longread: Verhandelbare stikstofrechten, zou jij het doen?

dinsdag 6 februari 2024

“In de afweging tussen de mogelijke varianten lijkt emissiehandel van stikstofrechten ten minste een kansrijke optie, die reductie realiseert en de economie weer in beweging brengt.”[1] Dit schrijft Sandor Gaastra, secretaris-generaal van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat in het recente nieuwjaarsartikel van ESB. Wat is het, kan het en heeft de bouw er iets aan?

Politiek

De gedachte om stikstof op te kopen kent “rare kronkels”. Zo wilde Rijkswaterstaat de A15 en A27 doortrekken door in 2022 stikstofrechten bij boeren op te kopen. Van de provincies Utrecht en Gelderland is destijds veel kritiek gekomen. Provincies hebben ook allerlei opgaven. Ze vinden bovendien dat de uitstoot van stikstof voor natuurherstel in de eerste plaats omlaag moet. Ook Schiphol heeft stikstofrechten opgekocht. In september 2023 nam het luchtvaartbedrijf op vrijwillige basis van acht boeren de stikstofrechten over en kocht vier bedrijven volledig op. Vanuit de politiek kwamen kritieke geluiden: “Volgens de huidige wetgeving kan Schiphol dan nu een natuurvergunning krijgen. Dat neemt het gevoel van onrecht niet weg omdat een staatsdeelneming als cowboy stikstofruimte heeft opgekocht, terwijl PAS-melders nog steeds geen zicht hebben op een oplossing.”[2]

Verschil bestaande praktijk

Het voorbeeld van Schiphol laat zien dat extern rechten gekocht zijn, om te salderen. Er bestaan ook stikstof banken waar al handel plaats vindt. Het nieuwe zit er in dat aan ruimtelijke eenheden rechten worden toegekend om stikstof te produceren én die in de loop van de tijd moeten worden afgebouwd, voor heel Nederland; niet hap snap[3]. Dichtbij natuurgebieden gaat dat harder dan op grote afstand. Sommige boeren zullen sneller gaan dan dat het plafond om stikstof uitstoot te verlagen; andere stoppen. Boeren die willen uitbreiden, moeten de rechten kopen die er zijn. Het idee is dan dat ze de productie niet mogen verplaatsen. Dit om de druk op de natuurgebieden gelijk te houden. Dergelijke handel kan binnen beperktere gebieden, maar ook op de schaal van heel Nederland.

Invoering

Een oplossing is volgens deskundigen, waaronder Sandor Gaastra, om rechten te gaan verhandelen. “Handelssystemen kunnen bijdragen aan het succesvol behalen van milieudoelstellingen. Nederland staat bepaald niet onsympathiek tegenover handelssystemen”.[4]

Tegenstanders

Tegenstanders van zo’n handelssysteem voeren een aantal contra-argumenten aan:

  • Verhandelbare rechten leiden snel tot de meeste kansen voor de meest kapitaalkrachtige partijen. Dat zijn vaak partijen die zich buiten de landbouw bevinden.
  • Om met alle relevante factoren rekening te houden, ontstaat al snel een complex systeem waardoor de invoeringstijd lang wordt en waarbij de handhaving al snel problematisch kan worden. Bovendien ontstaan dan al snel deelmarkten, waarbij schotten ervoor zouden moeten zorgen dat er onvoldoende vraag en/of aanbod is, waardoor de markt niet goed werkt.
  • Verhandelbare stikstofrechten pakken de problematiek van de landbouw niet integraal aan, maar zijn slechts gericht op de aanpak van stikstofemissie.
  • Verhandelbare rechten leiden al snel tot buitensporige schaalvergroting, omdat kosten terugverdiend moeten worden en daardoor perverse prikkels ontstaan. Dit gaat in tegen de maatschappelijke wens om dat zoveel als mogelijk te voorkomen.[5]

In het rapport Normeren en beprijzen van stikstofemissies wordt gesteld dat het technisch ingewikkeld is. In maart 2023 publiceerde Scobe al eens een verhaal van de Essentie die met het systeem (STIRS) dit al voor heel Nederland kon doen.

Verleasen stikstofrechten en de bouw

De provincie Noord-Holland (en andere provincies) heeft weer een andere invalshoek, namelijk het verleasen van stikstofrechten. Gedeputeerde Staten schrijven dat zij het verleasen van stikstofrechten per 1 april 2021 mogelijk maakten “door aanpassing van de Beleidsregel intern en extern salderen Noord-Holland. Bij verleasen is sprake van het tijdelijk beschikbaar stellen van stikstofruimte, omdat een vergunninghouder niet alle ruimte benut. Hiermee kan een ontwikkeling tot stand worden gebracht, die tijdelijk stikstofruimte vraagt. Te denken valt aan de bouw van woningen; tijdens de bouwfase is er sprake van een tijdelijke piek van stikstofuitstoot vanwege het gebruik van onder andere machines. Na de oplevering van de woningen neemt de uitstoot vervolgens sterk af. Na afloop van de activiteit krijgt de vergunninghouder de verleasde ruimte weer terug. Wel wordt tijdens het verleasen tijdelijk 30% stikstofruimte afgeroomd, zodat tenminste een tijdelijk gunstig effect op de natuur ontstaat. Latente ruimte in een vergunning wordt overigens niet verleasd. Daarmee wordt voorkomen dat verleasen ertoe kan leiden dat er méér stikstofuitstoot plaatsvindt.”[6]

Gevaren

Om stikstofrechten te kunnen overdragen, moeten zij overdraagbare vermogensrechten zijn. Of dat het geval is, blijkt (nog) niet duidelijk uit de rechtspraak. Stikstofrechten zijn niet in de wet Natuurbescherming gedefinieerd. Zij zouden voortvloeien uit natuurvergunningen. Met een natuurvergunning wordt echter niet een bepaalde stikstofdepositie vergund. Zelfs als stikstofrechten wel bestaan, is het van belang dat een natuurvergunning naar haar aard locatiegebonden is. Relevant is namelijk de impact van de betreffende bedrijfslocatie op de natuurgebieden in de omgeving. Het afsplitsen van stikstofrechten uit een natuurvergunning, om ze over te dragen (of in gebruik te verstrekken), zou daar haaks op staan. Dat lijkt dus ook om die reden onmogelijk. Het verkopen of verleasen van stikstofrechten lijkt dus überhaupt niet mogelijk.[7]

 

Literatuur

[1] Het eeuwige tekort vraagt om keuzes, ESB, 109(4829), 25 januari 2024

[2] Schiphol heeft omstreden natuurvergunning binnen via stikstof van boeren https://www.agraaf.nl/artikel/833687-schiphol-heeft-omstreden-natuurvergunning-binnen-via-stikstof-van-boeren/

[3] Normeren en beprijzen van stikstof emissies (14 juni 2023). Min BZK.

[4] Milieudoelstellingen bereiken met handelssystemen, Jan Reinier van Angeren; Milieurecht in transitie; Jubileumbundel 40 jaar Vereniging voor Milieurecht (VMR) 2022-2

[5] Niet alles kan overal Eindadvies over structurele aanpak op lange termijn; Adviescollege Stikstofproblematiek; 2020

[6] Brief GS Noord-Holland 23 maart 2021, Kenmerk 1586466/1586470

https://www.noord-holland.nl/Onderwerpen/Natuur/Natuurversterking_Stikstof/Documenten/Provinciale_Staten_van_Noord_Holland_hebben_in_2021_de_stikstofdoelen_vastgesteld.pdf

[7] Valkuilen bij handel in stikstofrechten, Guus Benes; 19 augustus 2022

  https://yspeert.nl/yspeert-learning/kennisbank/valkuilen-bij-handel-in-stikstofrechten/

naar nieuwsoverzicht