Duurzame gebiedsontwikkeling

Baatbelasting en de energietransitie

dinsdag 21 september 2021

Er zijn diverse gebieden in ons land áán het gas gegaan door baatbelasting te heffen. We zouden er ook weer mee af moeten kunnen. Voorbeelden waar we aan het gas zijn gegaan zijn te vinden in Texel en het buitengebied van Alphen aan den Rijn[1].

In die gebieden waren de inkomsten uit de tarieven onvoldoende om de investeringskosten te dekken. De tarieven zijn aangevuld met inkomsten uit de baatbelasting. Uiteraard is het heffen van baatbelasting niet altijd eenvoudig, maar niet onmogelijk: het CPB heeft dit zelfs als een kansrijk instrument gezien[2]. In dit artikel verkennen we mogelijkheden om weer aan het gas te gaan met de baatbelasting, om op deze wijze bij te dragen aan de duurzame gebiedsontwikkeling. In het bijzonder van de bestaande voorraad.

Complicaties

In het rapport “Bouwstenen voor een beter belastingstelsel” staat over de (juridische) uitvoeringsproblemen vermeld:

  • “Het individuele profijt van de aanleg van voorzieningen is moeilijk precies te berekenen;
  • Er is snel sprake van rechtsongelijkheid doordat het gebied dat gebaat is niet scherp is te begrenzen;
  • Bij het verbeteren van bestaande voorzieningen is het lastig de grens te trekken tussen de kosten van regulier onderhoud – waarover geen baatbelasting mag worden geheven - en de kosten van kwaliteitsverbeterende maatregelen, waarop de baatbelasting wel van toepassing is.”[3]

Dit betreft de algemene problematiek. Als het gaat om de energietransitie, dan is dat wellicht simpeler. Duidelijk is dat het om nieuwe voorzieningen of aanpassingen van netten moet gaan. Met een normatieve toerekening van gebruik is de gebaatheid redelijk goed na te gaan. Bovendien is hier ervaring mee toen we aan het gasgingen.

Wat niet in het lijstje van het CPB staat is dat alleen de voorzieningen binnen het bekostigingsgebied in rekening gebracht mogen worden. Dat betekent dat kosten voor productiebronnen buiten het gebied eigenlijk niet verrekend mogen worden. Daar zijn wel oplossingen voor. Kosten kunnen worden omgeslagen en het gebied kan wellicht vergroot worden. Bovendien is er een aandachtspunt voor het parallel bestaan van verschillende voorzieningen: wat is er dan nieuw.

Dan is het zaak de procedure echt goed in de gaten te houden. Daar zijn in het verleden de nodige fouten gemaakt.

Hoe werkt het?

Kosten in voorzieningen die door de gemeente zijn gerealiseerd of met medewerking van het gemeentebestuur tot stand zijn gekomen, kunnen op grond van artikel 222 Gemeentewet omgeslagen worden over onroerende zaken die daar baat bij hebben. In parallel aan het kostenverhaal, kan een warmtenet als een voorziening worden aangemerkt. De kosten van het net worden vervolgens gedurende maximaal 30 jaar omgeslagen. Binnen twee jaar nadat de voorzieningen zijn voltooid, moet de baatbelasting zijn ingevoerd. Als iemand een pand verkoopt dan gaat de belasting over op de volgende eigenaar.

Nieuwe initiatieven

Er zijn initiatieven om de baatbelasting weer te introduceren. Zo is de Woonpas in Wijk bij Duurstede gestart; waar werkelijk contracten zijn afgesloten en belasting wordt geïnd. Het gaat daar om zonnepanelen, isolatie en vloerverwarming. Bewoners hebben vrijwillig een contract afgesloten[4]. Daarbij zijn de maandelijkse lasten niet hoger dan de besparing op de energielasten. Middels garantieregelingen is dit afgedekt. Andere initiatieven als in Eemnes zijn gestaakt, maar wellicht krijgt ook die casus naar wij begrepen een nieuwe kans.

De vraag is wel of dit voorzieningen zijn die tot stand komen of zijn gebracht door of met medewerking van het gemeentebestuur. Minister Ollegren vond dit in ieder geval niet; zij stelt zich op het standpunt dat het gaat om een leningovereenkomst, maar zal de gemeente niet aanpakken. Het Minsterie van Financiën stelt zich nog enger op: het mag alleen gaan om voorzieningen in de publieke ruimte[5]. Voor warmenetten en diverse andere voorzieningen in het publieke domein mag het dus in ieder geval wel.

Tot slot

Baatbelasting lijkt in ieder geval voor de voorzieningen in de publieke ruimte mogelijk. Zowel in het verleden als in de huidige tijd zijn daarvoor projecten uitgevoerd. Wat in de huidige tijd nog niet is geprobeerd is dat de baatbelasting dwingend wordt opgelegd om van het gas af te komen. Dat moet de volgende stap zijn, naar een duurzame gebiedsontwikkeling van de bestaande voorraad.

Bij Scobe hebben we een aantal opleidingen en masterclasses ontwikkeld die ingaan op de energietransitie en duurzame gebiedsontwikkeling. We helpen je graag bij vragen. 

[1] Verordening Baatbelasting Gasaansluiting Burgemeester Smitweg Geldend van 01-01-1987 t/m 01-01-2017.

[2] Profijt en bekostiging van ruimtelijke ontwikkeling. CPB oktober 2019

[3] Bouwstenen voor een beter belastingstelsel, Rapport van de werkgroep Herziening gemeentelijk belastinggebied, Kamerstukken II 2019/20, 32 140 nr. 71, blg-933066, p. 25.

[4] https://www.dewoonpas.nl/ (2021)

[5] https://vng.nl/nieuws/maatregelen-voor-financiering-van-verduurzaming-woningen (2019)

naar nieuwsoverzicht