Duurzame gebiedsontwikkeling

Warmtetransitie: ‘We missen durf en lef’

maandag 28 juni 2021

De warmtetransitie gaat veel verder dan de situatie in de woning zelf en is daarmee een bijzondere, complexe vorm van stedelijke transformatie. Participatie en bodeminfrastructuur lijken de twee factoren die enorm veel tijd vragen binnen dit proces. Edwin Veldkamp, senior projectleider Energietransitie bij TAUW sprak met Scobe over de ins en outs van de warmtetransitie.

In 2030 49% reductie in CO2 uitstoot en in 2050 helemaal van het aardgas af. De klimaatdoelen staan en er zijn al enorme stappen gezet. Maar hoe staan we ervoor?

‘Dat kan ik je niet exact zeggen. De warmtetransitie is slechts een onderdeel van de energietransitie. Het doel van de energietransitie is het reduceren van de CO2 uitstoot. Bij de warmtetransitie doen we dit door het zoeken naar alternatieve en duurzame bronnen ter vervanging van de huidige fossiele brandstoffen.

Over negen jaar is het al 2030…

‘Dat klopt en ik twijfel of we deze doelstelling gaan halen. Terwijl ik wel alle vertrouwen heb dat we de doelstelling van 2050 gaan halen. Dat klinkt misschien gek, maar we hebben de afgelopen jaren zoveel stappen gezet, geleerd, bijgeschakeld en nog meer geleerd dat we misschien vertraging hebben opgelopen voor 2030, maar wel de basis aan het leggen zijn voor 2050.’

2050 aardgasvrij, dat is de doelstelling. Jij bent gespecialiseerd in het aardgasvrij maken van wijken. Hoe gaat het daarmee?

‘We maken goede eerste stappen met van het aardgas af gaan. Eind dit jaar dienen alle gemeenten hun Transitievisies Warmte te hebben vastgesteld. Een visie met daarin de route naar een aardgasvrije gemeente. Wij zij nu met veel gemeentes aan het kijken naar de wijken die als eerste van het aardgas af gaan. Aan de tekentafel beoordeel je dan welke wijken binnen een gemeente hiervoor het meest geschikt zijn. Waarna je dit gaat toetsen bij de stakeholders, inwoners en politiek om vervolgens weer terug te gaan naar de tekentafel. En zo ontstaat langzaamaan de routekaart naar aardgasvrij’

En dan knal je een warmtenet erin?

‘Haha, nee zeker niet. Een reden om een wijk op de planning te zetten kan de aanwezigheid zijn van potentie voor een warmtenet, maar dat kan ook een andere manier zijn waarmee je van het gas af kunt. Je hebt eigenlijk drie mogelijkheden; je maakt een woning volledig elektrisch, bijvoorbeeld met een warmtepomp en zonnepanelen. Deze optie is veelal individueel. Daarnaast kun je kijken naar een warmtenet of duurzame gassen. Dit zijn wél collectieve oplossingen, waarbij je graag wil dat zoveel mogelijk inwoners meedoen.’

Hoe bepaal je dan welke oplossing het wordt?

‘Dat bepaal je samen met de inwoners. Soms stuit je in de kansrijke wijken (op papier) op veel weerstand, terwijl in andere wijken juist burgerinitiatieven ontstaan. Participatie is echt het sleutelwoord. Bewustwording van nut en noodzaak, bereidheid om mee te doen. Je moet de inwoners infomeren, enthousiasmeren, motiveren en perspectief bieden.’

En de kosten zijn dan voor de gemeente?

‘Helaas werkt het niet zo. Als je in een jaren ’30 wijk een warmtenet wil aanleggen dan zijn er afhankelijk van de temperatuur van het warmtenet vaak aanpassingen in de woning nodig. Denk aan isolatie, aansluitingen of andere radiatoren. Deze kosten “achter de voordeur” zijn voor de bewoners zelf. Het aanleggen van het warmtenet zelf natuurlijk niet.’

Hoe lang duurt het proces van participatie dan ongeveer?

‘Je hebt in elke wijk gemotiveerde en minder gemotiveerde inwoners. En zeker ook verschil in financiële draagkracht. Ik denk dat het gemiddeld zo’n twee tot drie jaar duurt voordat je ‘iedereen’ in een wijk bereikt en geïnformeerd hebt en ook voldoende inspraak hebt gegeven. Het is een ingrijpende transitie.’

Waarom “iedereen”?

‘Je kunt het niet afdwingen. Iedereen heeft recht op een gasaansluiting, alleen de huizen vanaf 2018 worden standaard zonder gasaansluiting opgeleverd. Het is onwenselijk maar theoretisch kan het zo zijn dat in een wijk bijvoorbeeld vijf huizen op het gas blijven omdat de bewoners pertinent niet over willen.’

Okee, stel we zijn met een wijk bezig voor een warmtenet en na drie jaar hebben we groen licht van de bewoners, wat dan?

‘Als je in het stedelijk gebied een warmtenet wil aanleggen dan is de bodeminfrastructuur een belangrijke hobbel om te nemen. Netbeheerders, telecom, riolering en andere kabels… Het is vaak niet precies duidelijk wat waar precies loopt. Dus daar moet onderzoek naar gedaan worden en met al deze stakeholders moet je ook om de tafel voor een plan van aanpak. Dat is een complexe opgave.’

Als we dan kijken naar de gemeentes die nu een visie hebben geformuleerd, wanneer zijn de eerste wijken dan van het gas af?

‘Dan zitten we al aardig in de richting van 2030. Je ziet nu nog vooral proeftuinen en kleinere initiatieven die al verder zijn. Maar het gros is nog in de opstartfase. En dat is niet erg, tussenstappen zijn ook progressie.’

Welke verschillen zie je tussen gemeentes?

‘Er zijn genoeg verschillen. In gemeentes die al langer duurzaamheid op de agenda hebben staan en daarover communiceren “leeft” de warmtetransitie veel meer. In een gemeente als Westerkwartier zie je dit terug in veel aanmeldingen voor bewonersavonden en een hoge respons op de enquêtes. Zij willen echt werken aan duurzaamheid. Maar je ziet ook verschil in hoe gemeentes naar bronnen en mogelijkheden kijken. Ga je wachten op mogelijke bronnen of zet je toch al in op bijvoorbeeld een pilot met Waterstofgas zoals Hoogeveen doet? Van wachten leren we niet.’

Wat kan er volgens jou beter?

De gemeente heeft vanuit het klimaatakkoord de regie van deze transitie, maar sommige gemeentes hebben bijvoorbeeld maar één duurzaamheidsadviseur. Die moet dan de kennis en kunde, het financiële plaatje en de capaciteit gaan borgen. Dat wordt wel heel lastig. Er zal meer ondersteuning van bijvoorbeeld het Rijk moeten komen’

Maar daar zijn al plannen voor toch?

‘Zeker. De vraag naar kennis stijgt en gelukkig gaan sommige provincies daarin al ondersteunen. Er is meer voorlichting waarbij het belang om de warmtetransitie integraal op te pakken meer gaat leven. Hoe krijgen we iedereen in beweging? Eigenlijk heb je in elke gemeente iemand met lef en durf nodig die deze transitie met beide handen aanpakt. ‘

Dank je wel voor je tijd, Edwin. Heb je nog nabranders?

‘Altijd. Maak gebruik van wijkuitvoeringsplannen wanneer je een collectief belang ziet of een gezamenlijk opgave. Is dat niet het geval? Kijk dan meer gemeente breed naar verschillende woningtypes of bouwjaren en kies dat als benadering. Dat scheelt tijd. En deze tijd hebben we hard nodig!’

Meer weten? Edwin heeft het whitepaper Wijkuitvoeringsplan Warmtetransitie geschreven.