‘Luisteren’ naar bodem voor gezonde leefomgeving

In de herwaardering van het nationaal ruimtelijk beleid zullen bodem en water meer sturend zijn voor alle ruimtelijke plannen. Dit moet leiden tot een duurzame, gezonde en aantrekkelijke leefomgeving, waarin wordt ‘geluisterd’ naar wat de bodem en het water ‘te vertellen hebben’. Het afstemmen van ruimtelijker keuzes over woningbouw, energietransitie, natuur, landbouw, infrastructuur en economie op de staat en de kwaliteit van de ondergrond en de natuurlijke dynamiek van het water leidt volgens minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening)[1] tot een logische en toekomstbestendige ruimtelijke inrichting.

In het verleden heeft Nederland de maakbaarheid van het land, geholpen door de voordelen van technologie, zo schrijft de minister in zijn brief[2] aan de Eerste en Tweede Kamer. Dit heeft volgens hem veel gebracht, maar de gevolgen zijn niet meer te ontkennen: wateroverlast, bodemdaling, bodemverontreiniging en biodiversiteitsverlies. Basis van de problematiek is dat in een aantal gebieden het gebruik, onder andere de landbouwactiviteiten, niet of onvoldoende in basis is met de bodemkundige en hydrologische omstandigheden. Als voorbeeld noemt hij de veenweidegebieden: door ontwatering, vaak ten behoeve van landbouwkundig gebruik, treedt in deze gebieden veenoxidatie op en daarmee ook de toenemende uitstoot van CO2. De inklinking van het veenpakket die hiermee gepaard gaat, leidt tot bodemdaling.

Perspectieven

Goed ruimtelijk beleid wordt voorafgegaan door een goede ruimtelijke analyse, waarin onder meer wordt gekeken naar de ruimtelijke effecten van de opgaven en transities, schrijft hij. De analyse is geclusterd langs drie inhoudelijke perspectieven: landbouw en natuur, ordenende netwerken voor energie en (circulaire) economie, en leefbare steden en regio’s. Voor alle drie de perspectieven zijn bodem en water sturend.

Volgens De Jonge staat Nederland aan de vooravond van een grote verbouwing door grote en urgente opgaven, zoals klimaatverandering, natuurherstel en voldoende en betaalbare woningbouw. De schaarste aan ruimte maakt dat de Rijksoverheid de regie in het ruimtelijk domein moet hernemen. Een goede ruimtelijke aanpak kan oplossingen bieden voor de grote maatschappelijke opgaven. Deze aanpak betekent een grote verbouwing van Nederland, met consequenties voor hoe landschappen, steden en dorpen (her)ingericht worden. Een mooier, gezonder, duurzamer, welvarender en aantrekkelijker Nederland is hierbij het uitgangspunt, met een goede leefomgevingskwaliteit voor alle inwoners van Nederland.

Provincies en gemeenten

Regie hernemen betekent dat de nationale overheid een sterkere rol zal gaan vervullen dan in de afgelopen jaren, om zo het werk voor provincies, gemeenten en waterschappen beter mogelijk te maken. De Jonge laat weten op 1 juni 2022 indicatieve bestuurlijke afspraken te maken met elke provincie over hun aandeel. Deze afspraken zijn op 1 oktober 2022 definitief, nadat een zogeheten reality check heeft plaatsgevonden. Hierbij beoordelen de provincies met de gemeenten of de opgaven ruimtelijk, financieel, praktisch en bestuurlijk haalbaar zijn. Op 1 juli 2023 moet duidelijk zijn of het de provincies lukt de provinciale programma’s uit te voeren of dat aanvullende nationale keuzes noodzakelijk zijn. Dat kan een herschikking van opgaven binnen en tussen provincies betreffen.

Naast deze ruimtelijke regie per provincie zet de minister ook in op een gebiedsgerichte regie. Voor een aantal regio’s is het volgens hem duidelijk dat de nationale opgaven zo stapelen dat een gebiedsgerichte ordening en prioritering van verschillende nationale opgaven noodzakelijk is. Deze gebieden worden herbestemd en/of ingrijpend heringericht.

Nieuwe ruimtelijke kaart

In een reactie op de plannen van minister Hugo de Jonge laat provincie Gelderland[3] weten inwoners, gemeenten en andere partijen op te roepen om gezamenlijk het komende jaar keuzes te maken om zo voor een nieuwe ruimtelijke kaart van Gelderland te zorgen. De komende jaren moeten er namelijk 100.000 nieuwe woningen komen, maar is er ook ruimte nodig voor natuur, landbouw, economie en duurzame energie. Gedeputeerde Peter Kerris: “De druk op de ruimte neemt toe. We hebben twee keer Gelderland nodig om alle ambities voor wonen, natuur, landbouw en energie te realiseren. We moeten scherpe keuzes maken en opgaven slim combineren. Niet alles kan. Samen met inwoners en gemeenten zetten we Gelderland opnieuw op de kaart.”

[1] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/05/17/nationale-regie-in-de-ruimtelijke-ordening

[2] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/05/17/kamerbrief-over-nationale-regie-in-de-ruimtelijke-ordening

[3] https://www.gelderland.nl/persberichten/provincie-zet-gelderland-opnieuw-op-de-kaart