Asset Management Gemeentelijk Vastgoed

Gemeenten: geef huisartsen de ruimte en geef ze onderdak…!

dinsdag 8 april 2025

LONGREAD| Recente cijfers van de Landelijke Vereniging van Huisartsen geven aan dat 3 op de 4 huisartsen te maken hebben met gebrek aan ruimte.[1] Het niet-beschikbaar zijn van (betaalbare) praktijkruimten speelt een rol in de bereidheid om praktijkhouder te worden.[2] Door de opkomst van praktijkondersteuners, die ook een eigen spreekkamer moeten hebben, zijn oude huisartsenpraktijken vaak te klein geworden.[3]

Rol gemeenten in praktijkruimte artsen

Wonen in een leefbare buurt betekent dat je om de hoek naar jouw eigen huisarts kunt. Gemeenten hebben formeel geen verplichtingen of verantwoordelijkheid als het gaat om huisvesting van huisartsen. Die ligt bij huisarts-praktijkhouders zelf. Zij zijn volgens marktgeordende zorgstelsel immers ondernemers. Toch hebben gemeenten er baat bij dat hun inwoners goede huisartsenzorg ontvangen, ook vanwege de functie van de huisarts als verwijzer naar bijvoorbeeld jeugdzorg en Wmo-voorzieningen. Vooral in sociaaleconomisch kwetsbare wijken is het van groot belang om (verdere) afglijding te voorkomen.

Mogelijkheden gemeenten

Welke mogelijkheden hebben de gemeenten om huisartsen bij het vinden van praktijkruimten te helpen? Dit geldt voor een rol op ruimtelijk, organisatorisch en financieel vlak.[4]

Ruimtelijke mogelijkheden

1. Gebruik van de Omgevingswet

De Omgevingswet is de basis voor alle bouwactiviteiten en gebiedsontwikkeling in een gemeente. Voor de leefbaarheid en omgevingskwaliteit is het van belang dat gemeenten:

in hun omgevingsbeleid zorgen voor maatschappelijke en sociale voorzieningen, sportfaciliteiten en gezondheidszorg.
bij het vaststellen of wijzigen van omgevingsplannen en/of maken van nieuwbouwplannen rekening houden met huisvesting voor huisartsen en andere eerstelijns zorgaanbieders en/of waar nodig (delen van) kavels specifiek voor (eerstelijns-)zorg te bestemmen. De Omgevingswet geeft gemeente hiervoor ruime beleidsvrijheid.

2. Afspraken maken met woningbouwcorporaties over de bouw of het beheer van buurtgezondheidscentra

Sinds 2022 is de ontwikkeling van Bedrijfs Onroerend Goed (BOG) door woningbouwcorporaties toegestaan, als het BOG:

gelegen is in een wijk waar de corporatie woningbezit heeft;
gericht is op de wijkbewoners en bijdraagt aan de woonkwaliteit;
de investering kleinschalig is (< € 10 miljoen; daarboven moet noodzaak aangetoond worden)

Hiervoor is dan geen goedkeuring van de Autoriteit Woningcorporaties vereist. [5] Verder kunnen gemeenten en corporaties ontwikkeling en beheer van gezondheidscentra of huisartsenpraktijken ook opnemen in de prestatieafspraken.

3. Winkelplintstrategie opstellen

In een bestaande wijk, waar geen nieuwbouw mogelijk is, kan de gemeente een winkelplintstrategie opstellen waarin rekening wordt gehouden met eerstelijnszorg. Hierbij legt de gemeente vast wat de nieuwe bestemming van veelal oude detailhandels wordt. Bij verhuur van vastgoed of grond(pacht) en grondverkoop kunnen gemeenten juridische problemen vermijden door openbare selectieprocedures te hanteren (zie Didam-arrest).[6] De gemeente kan hier zelf ook panden voor aankopen.

4. Referentienormen

De gemeenten kunnen referentienormen voor maatschappelijke-, zorg- en sportvoorzieningen vaststellen, met daarin een vierkante meter-norm voor eerstelijns- of huisartsenzorg. Gemeenten kunnen de norm naar eigen inzicht vaststellen, voorbeelden zijn te vinden via www.bouwstenen.nl en websites van onder meer de gemeenten Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.[7]

Organisatorische mogelijkheden: een vast aanspreekpunt die verschillende sociale en fysieke beleidsterreinen met elkaar verbindt

1. H-team

Meerdere steden hebben een zogenoemd ‘H-team’ (huisvesting huisartsen team) opgetuigd. Daarmee kunnen gemeenten en hun partners vragen en knelpunten goed in beeld krijgen, afspraken maken en vraag en aanbod van ruimte afstemmen. De grote steden Rotterdam, Groningen en Den Haag hebben zo’n team.[8] Zo’n H-team biedt bijvoorbeeld hulp door vrijkomende ruimte van derden en indien mogelijk ook gemeentelijk vastgoed te verbinden met huisartsen die huisvesting zoeken.

2. Zelfstandige casuïstiek behandelen

Andere gemeenten, zoals Groningen, pakken de casussen zelfstandig op. Daar komen vragen direct binnen, of via de regionale huisartsenorganisatie. “We helpen ook waar nodig als huisartsen vastlopen in het vergunningstraject. Dan zoeken we samen met deze ruimtelijke collega’s naar oplossingen,” aldus een projectmanager in Groningen.[9]

Financiële mogelijkheden

In het algemeen zien gemeenten hier geen rol voor zichzelf in. Enkel in zeer uitzonderlijke situaties waarin een groot aantal patiënten zonder huisarts zit en huisvesting het knelpunt vormt, komt financiële steun van gemeente aan de huisarts voor. Soms geven gemeenten (bijv. Groningen) grond uit tegen maatschappelijke prijzen. In Haarlem bestaat een subsidie waarbij in zeer specifieke gevallen huisartsenpraktijken kunnen worden geholpen, bijvoorbeeld voor de financiering van tussentijdse huisvesting.[10] In Hendrik-Ido-Ambacht wordt een semipermanente ruimte (portocabines) gebouwd voor twee huisartspraktijken, gefinancierd door de gemeente.

Oplossingsrichtingen

Maak als rijksoverheid landelijke afspraken om de ruimte en financiering voor huisvesting op een eerlijke manier structureel te regelen tussen zorgverzekeraars, overheden en praktijkhouders.
Start met regionale samenwerking al is het probleem op het schaalniveau van de gemeente soms niet op te vangen. Zo kan de leegloop in rurale gebieden als gemeenten samen een halt toeroepen. Bijvoorbeeld door startende huisartsen te stimuleren zich in de regio te vestigen, zoals in Zeeland gebeurt.[11]

Literatuur

[1] Huisvestingteams helpen huisartsen zoeken naar spaarzame ruimte voor praktijk

[2]Focus op huisartsentekort, Algemene Rekenkamer, april 2025;

https://www.rekenkamer.nl/webrapport/huisartsen

[3] https://nos.nl/artikel/2543141-huisvestingteams-helpen-huisartsen-zoeken-naar-spaarzame-ruimte-voor-praktijk

[4] https://open.overheid.nl/documenten/eb94618a-6035-4e4a-90d1-393c76367e6c/file

Onderzoek naar financiële knelpunten bij huisvestingsproblematiek van huisartsen en gezondheidscentra, . PWC, oktober 2024

[5] Bouwen en verwerven maatschappelijk en bedrijfsmatig vastgoed | Vastgoed | Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)

[6] https://www.volkshuisvestingnederland.nl/documenten/publicaties/2022/11/07/handreiking-implementatie-van-het-arrest-didam

[7] https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/9626511/2?connection_type=17&connection_id=6928536

https://rotterdam.raadsinformatie.nl/document/9245845/1/

De LHV hanteert ook referentienormen: zie https://www.lhv.nl/product/lhv-bouwnorm/