Wat zegt de nieuwe Ontwerpnota Ruimte over water en bodem?

Huidige situatie

Door intensieve grondbewerking, verdichting, verontreiniging, verzuring en afdekking neemt de kwaliteit van de bodem af. Dit proces van bodemdegeneratie bedreigt naast  landbouw ook de biodiversiteit, waterkwaliteit en de klimaatbestendigheid van ons land.

Visie en beleid: de uitgangspunten

De Nota benoemt de eigenschappen en het nut van een gezonde bodem: ‘Een gezonde bodem vervult belangrijke functies en werkt als een spons die water opvangt en vasthoudt, waardoor de bergingscapaciteit van oppervlakte- en grondwater toeneemt. Daarmee helpt de bodem om droogte en hitte beter te doorstaan. Bovendien legt hij koolstof en stikstof vast, dat bijdraagt aan klimaatdoelen. Ook vormt hij een leefgebied voor talloze organismen.’

Het beleid richt zich daarom op herstel en versterking van de bodemgezondheid. Bij ruimtelijke ontwikkelingen moet de bodem niet alleen benut, maar eveneens verbeterd worden. Hierdoor moet een goede balans ontstaan tussen beschermen en gebruiken. Het beperken van bodemdaling is daarbij een belangrijk aandachtspunt om funderingsschade en hoge maatschappelijke kosten te voorkomen.

Wat er bij moet dragen aan het bereiken van dit doel is de zogenaamde ‘bouwsteen: regionale systemen in balans’. Hieronder volgen de meest opvallende onderdelen van deze Bouwsteen.

Grondwater
In de Bouwsteen wordt ruimschoots aandacht gegeven aan grondwater. Drinkwaterbronnen worden beschermd door uitbreiding van grondwaterbeschermingsgebieden en door de ontwikkeling van nieuwe bronnen. Dit is noodzakelijk om te voldoen aan de groeiende drinkwatervraag. Daarbij wordt ingezet op een mix van grondwater, oppervlaktewater en alternatieve bronnen. Om overexploitatie te voorkomen, werkt het Rijk samen met provincies aan een grondwateronttrekkingsplafond. Dit plafond bepaalt hoeveel water in een gebied en periode duurzaam kan worden onttrokken en vormt de basis voor een eerlijke verdeling van het beschikbare water.

Ondergrond

Een ander punt is regie op de ondergrond, omdat de ondergrond steeds intensiever wordt gebruikt. Activiteiten zoals geothermie, warmteopslag en drinkwaterwinning vragen om ruimte en kunnen elkaar in de weg zitten. Daarom komt er meer regie op de ruimtelijke ordening van de ondergrond. Door functies slim te scheiden, bijvoorbeeld door schuin te boren voor geothermie onder drinkwatervoorraden, kunnen meerdere maatschappelijke doelen tegelijk worden gerealiseerd. Het Rijk werkt dit uit in programma’s als Duurzaam Gebruik Diepe Ondergrond en Bodem, Ondergrond en Grondwater (BOG). Vanaf 2026 richt BOG zich op gezonde bodems, een efficiënt ingerichte ondergrond en een duurzaam grondwatersysteem. Ook worden nationale grondwaterreserves veiliggesteld en regels herzien via het Programma Herijking Bodemregelgeving.

NOVEX[1]
Het laatste punt uit de Bouwsteen dat we willen noemen is het gebiedsgericht werken aan water- en bodemopgaven. Via het programma NOVEX worden afspraken gemaakt tussen Rijk en provincies, zowel voor de middellange termijn (2040/2050) als voor de korte termijn in specifieke gebieden:

• Er zijn afspraken over drinkwatervoorziening bij woningbouw, over de vernatting van veenweidegebieden en over het benutten van de zoetwatervoorraad van het IJsselmeer.
• In Limburg wordt al gewerkt aan concrete maatregelen tegen wateroverlast en voor waterveiligheid.
• In landelijke gebieden, zoals De Peel en het Groene Hart, gaat het om verdroging, biodiversiteit en veerkrachtige landschappen.
• In stedelijke regio’s, zoals Zwolle, ligt de nadruk op klimaatadaptieve groei en leefomgevingskwaliteit.
• In haven- en industriegebieden speelt water een sleutelrol, in samenhang met de energietransitie en verduurzaming van de industrie.

Conclusie
De Ontwerpnota ruimte stroomlijnt het Rijksbeleid. Dat weer eens op één plek te zien valt te waarderen. Tegelijkertijd ontbreken nog belangrijke thema’s als kwaliteit van de leefomgeving van bedrijven, wonen en verontreiniging. De vertaling naar de praktijk van de gemeenten en omgevingsdiensten blijft achterwege. Meer oog voor die problemen zou ons nog verder helpen.

Literatuur