Succesvol koppelen: hoe doe je dat?

Minimale schaalgrootte

De schaalgrootte blijkt een belangrijke rol te spelen in de mogelijkheden om circulaire bouw en/of gebiedsontwikkeling verder te brengen. Schaalgrootte maakt de logistieke kant van het verwerken, opslaan en herbestemmen van materialen mogelijk. Materialen die je in de ene wijk niet kunt benutten, kun je misschien wel in een nabijgelegen wijk een bestemming geven. De timing is essentieel, omdat je dan geen opslagkosten hebt. Een minimale schaalgrootte is dus nodig om circulair hergebruik logistiek te organiseren en om tot een rendabele businesscase te komen.

Schaalgrootte is ook van betekenis voor het verbinden van circulaire bouw met andere maatschappelijke opgaven. Dat gaat over het algemeen beter in projecten met een grotere omvang, zo wordt in meerdere interviews aangegeven.

Met circulaire sloop kun je werkgelegenheid scheppen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Om werk van enige omvang en duur te bieden, is voldoende massa noodzakelijk. Bovendien bieden relatief grotere projecten vaak meer experimenteerruimte (je kunt budgetten combineren en schuiven in tijd) om te zoeken naar verbindingen tussen opgaven.

Sturen op duurzaamheid

Hoe zorg je dat de markt zelf inzet op circulaire bouw (primair of als koppelopgave)? Daarvoor kun je als overheid op verschillende manieren kaders stellen die duurzaamheid aanmoedigen. Denk aan een (omgevings)visie met daarin circulaire en integrale ambities.

Zo zet de gemeente Utrecht in haar omgevingsvisie, Ruimtelijke Strategie Utrecht 2030, in op gezonde verstedelijking met aandacht voor duurzaamheid. Ook het opnemen van circulaire prestaties in een aanbestedingstraject voor projectontwikkeling draagt hieraan bij.

Dat deed de gemeente Amsterdam voor de tender voor herontwikkeling van de Bijlmerbajes en het omliggende gebied. De beoordeling was voor 50 procent op basis van prijs en voor 50 procent op basis van duurzaam en stedenbouwkundige kwaliteit. Voor AM, de uiteindelijke koper en ontwikkelaar van het gebied, waren deze hoge duurzaamheidsambities een signaal dat de gemeente bij beoordeling verder zou kijken dan de beste prijs- kwaliteitverhouding, waar in de regel de focus op ligt. Dat moedigde hen aan om een ambitieus plan in te dienen.

Cocreëren

De meerwaarde van een multidisciplinaire samenwerking komt als succesfactor naar voren om verschillende opgaven – en bijbehorende doelen te verbinden. De samenwerking binnen organisaties, met netwerken die de eigen organisatie overstijgen én met innovatieve partijen is erg belangrijk. Een gevarieerd team is een van de belangrijkste elementen in het succesvol verbinden van opgaven bij de herontwikkeling van de Merwedekanaalzone in Utrecht.

Dat geldt ook voor de integrale toekomstagenda en wijkaanpak van de Nijmeegse wijk Neerbosch-Oost. Hier is de samenwerking tussen verschillende disciplines in zogenoemde gebiedsteams een belangrijke succesfactor voor het samenbrengen van interventies en doelen.

Vanuit het perspectief van gebiedsontwikkeling is dit niet verrassend. Gebiedsontwikkeling ís immers multidisciplinair (De Zeeuw, Zo werkt gebiedsontwikkeling, 2017). Een integrale inpassing van circulariteit vergt niet alleen samenwerking binnen de eigen (gemeentelijke) organisatie, maar ook daarbuiten. Je moet daarvoor ook samenwerking opzoeken met experts en nieuwkomers op de markt die circulair durven ondernemen.

Pioniers

Circulaire bouw en/of -gebiedsontwikkeling is voor een groot deel nog pionieren. Betrokkenen uit de praktijk geven aan dat gedurende het circulaire bouwproces voortdurend nieuwe vragen oppoppen. Zo kijkt men in het Bajeskwartier in Amsterdam of bijvoorbeeld oude gevels gebruikt kunnen worden voor bestrating: is dit stevig genoeg om overheen te rijden? Omdat dit geen gebruikelijke bouwpraktijk is, vraagt het uitzoekwerk, tests en betrokkenheid van diverse experts. Zo denken gevelbouwers, inkoopadviseurs en financiers mee.

Omdat circulariteit (nog) niet de standaard is, vraagt het – meer dan bij reguliere gebiedsontwikkeling – om een open mindset en cocreatie. Bovendien ligt een circulaire oplossing vaak niet in handen van een partij; het vereist een ketenbenadering. Het samenwerkingsproces – alleen al rondom circulariteit – is als het ware een ontdekkingsreis waar gedurende het samen doen de inzichten komen. Voor de vervlechting van circulariteit met andere opgaven is samenwerking vanaf de start helemaal cruciaal.

Binding met de wijk

Aansluiten op een gebied en de leefwereld van (toekomstige) bewoners is belangrijk voor het signaleren en grijpen van koppelkansen. In de wijk en leefwereld komen de verschillende opgaven samen. Wie goed op de hoogte is van wat er speelt in een gebied (welke opgave(n) en actieve partijen), kan makkelijker waardevolle verbindingen leggen tussen opgaven en partijen. In het Bijlmerbajesproject in Amsterdam wordt bijvoorbeeld gewerkt met een team Placemaking. Zij weten veel van het gebied, kennen de vraagstukken en weten wie er actief zijn. Zij leggen de verbinding en helpen het project aan nieuwe partners.

Ook in Treebeek in Brunssum zijn goede connecties binnen de wijk van grote betekenis, bijvoorbeeld voor de organisatie van de fysieke materialenmarkt. Deze markt zorgt op zijn beurt weer voor een gevoel van binding met de wijk. Het stimuleren van kleine initiatieven, zoals een volkstuinencomplex waar ook schoolkinderen natuureducatie lessen krijgen, draagt eveneens bij aan verbinding met de wijk en draagvlak voor het verbinden van circulariteit met andere opgaven zoals sociale cohesie.

De opleiding Duurzame Gebiedsontwikkeling; vanuit integraal perspectief behandelt ook koppelkansen en alle thema’s die nu relevant zijn.  

Bron: Koppelkansen - Platform31