Opening stikstofslot duurzame energieprojecten; hoe kansrijk?

Vier routes:[2]

1. Stikstofvrijstelling in de provinciale Omgevingsverordening. Hierdoor kunnen duurzame energieprojecten worden vrijgesteld als zij aan bepaalde – strikte – voorwaarden voldoen. In een Omgevingsverordening zou een vrijstelling van de vergunningplicht worden opgenomen indien een project aantoonbaar meer stikstofemissiereductie dan stikstofemissie veroorzaakt. Dit dient uiteraard wel te kunnen worden onderbouwd. Toch is het de vraag hoe zinvol dit is, nu provincies als Gelderland in hun bestuursakkoord hebben opgenomen dat er geen windmolens en zonneparken meer bijkomen[3].
2. Stikstofvrijstelling in een nationale regeling. Duurzame energieprojecten worden vrijgesteld als Natura 2000-activiteit van nationaal belang (art. 4.12 Ob)[4] of in het algemeen belang (art. 11.20 Bal)[5] Momenteel zijn al activiteiten zoals in het kader van het gas- en elektriciteitshoofdtransportnet, wind op zee en aardwarmtewinning aangewezen. Hier zouden duurzame energieprojecten (met een positieve stikstofbalans) aan kunnen worden toegevoegd (de minister is hierbij bevoegd gezag). De vergunning vrijstelling moet een ministeriële regeling worden. De coalitie is echter tegen en de Raad van State heeft in 2021 geoordeeld dat het Rijk met een onderbouwing van de milieueffecten van windparken moet komen, inclusief de normen voor geluid en veiligheid[6].
3. Stikstofvrijstelling in een nationaal, provinciaal of gemeentelijk programma. Dat is een programma op de meest geschikte bestuurslaag waarmee stikstofemissiereducties die door bepaalde maatregelen behaald worden, kunnen worden gebruikt voor – de bouwfase van – duurzame energieprojecten. Voor een programma moet dan een Passende Beoordeling worden uitgevoerd die aantoont dat de natuurlijke kenmerken van het Natura 2000 gebied niet worden aangetast of moet worden onderbouwd dat de vrijgestelde activiteit(en) geen significante gevolgen voor een Natura 2000-gebied kan hebben. Er mag echter geen rekening worden gehouden met beheermaatregelen. En dat zou de stikstofcompensatie tijdens gebruik wel eens kunnen zijn[7].
4. Vergunningverlening via ADC-toets.
   Hierbij worden duurzame energieprojecten gefaciliteerd door standaardisatie van de onderbouwing en afweging. Via een ADC-toets kan een project een vergunning krijgen als een Alternatieve oplossing ontbreekt, er sprake is van Dwingende reden van groot openbaar belang en als de nodige Compenserende maatregelen worden getroffen om te waarborgen dat de algehele samenhang van de Natura 2000-gebieden bewaard blijft. Het is zeer de vraag of de plaatsing van windmolens en zonnevelden hieraan kan voldoen[8].

Conclusie

De advocaten van Van Doorne hebben slim nagedacht; al zijn er nog wel meer routes te bedenken; zoals de experimenteerregeling in de Omgevingswet[9]. Echter wat totaal niet aan de orde komt is de politieke context. Daarmee is het zeer de vraag of de windmolens en zonneparken nu wel in de buurt van Natura 2000-gebieden komen.

Literatuur

[1] Juristen Van Doorne zien ruimte in stikstofregelgeving voor vlottrekken energieprojecten - NVDE - Nederlandse Vereniging Duurzame Energie;

zie ook: 20250328-Notitie-Juridisch-kader-stikstof-duurzame-energieprojecten.pdf

[2] Juridische-verkenning-stikstofoplossingen-duurzame-energieprojecten-NVDE_Van-Doorne-1.4.2025.pdf

[3] https://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/provincies-worden-terughoudend-met-windenergie-blijkt-uit-bestuursakkoorden  

[4] https://wetten.overheid.nl/BWBR0041278/2025-01-01#Hoofdstuk4_Afdeling4.1_Paragraaf4.1.3_Artikel4.12

[5] https://wetten.overheid.nl/BWBR0041330/2025-01-01#Hoofdstuk11_Afdeling11.1_Paragraaf11.1.2_Artikel11.20

[6]https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/waarom-het-maar-niet-opschiet-met-windmolens-op-land~b94213a3/

[7] https://www.bij12.nl/onderwerp/stikstof/passende-beoordeling/

[8] https://www.rvo.nl/onderwerpen/windenergie-op-land/ecologie

[9] Artikel 23.3 in afdeling 23.2, Omgevingswet