Eerste onteigeningsuitspraak onder de Omgevingswet

Aanleiding

De gemeenteraad van de gemeente Gilze en Rijen heeft op 20 juni 2024 een onteigeningsbeschikking genomen en de bestuursrechter verzocht deze te bekrachtigen. Voor twee percelen was de eigenaar het niet eens met de voorgenomen onteigening. De eigenaar heeft bedenkingen ingebracht tegen deze beschikking.

Indringende toetsing onteigeningscriteria 

De rechtbank past een intensieve toets toe op alle wettelijke criteria waaraan moet worden voldaan om de onteigeningsbeschikking te kunnen bekrachtigen: onteigeningsbelang, onteigeningsnoodzaak, urgentie en procedurele eisen (de wettelijke vormvoorschriften uit de Omgevingswet en Awb).

Ruime uitleg bij het vereiste ‘uitsluiting bestaande vorm’ 

De rechtbank laat veel ruimte toe voor onteigening van de vorm van gebruik (art. 11.6 sub a Ow). Men komt niet snel tot de situatie van uitsluiting van de bestaande vorm van gebruik. Het gaat erom dat uit het omgevingsplan voldoende duidelijk blijkt welke vorm van ontwikkeling, gebruik of beheer wordt beoogd en dat dit afwijkt van de bestaande vorm

Procedureel verzuim niet altijd direct fataal 

Een procedureel verzuim, zoals het niet ter inzage leggen van het logboek van minnelijke onderhandelingen met de eigenaar, is weliswaar een gebrek, maar niet fataal als dit gebrek alsnog wordt hersteld en niemand is benadeeld. Goede controle van alle relevante stukken is dus nodig. Zie bijv. artikel 7.2 van procesreglement bestuursrecht rechtbanken.    

Onderhandelingsproces en schadeloosstelling zelf vraagt aandacht

De rechter toetste in dit geval ook of het laatste bod van de gemeente redelijk en voldoende onderbouwd was (bijvoorbeeld middels een taxatie). Dat is wel opvallend voor de procedure om schade vast te stellen. Kennelijk behoort dit tot de volledigheid van de stukken.

Doorkijk nieuw proces

Deze uitspraak biedt een doorkijk naar de nieuwe onteigeningspraktijk onder de Omgevingswet, waarbij de raad een beschikking neemt en er geen sprake is van een Kroonbesluit. Duidelijk is dat bestuursorganen die de onteigeningsbeschikking geven (art. 11.4 Ow) en onteigenaars in wiens naam de onteigening plaatsvindt (art. 11.2 Ow), hun dossiers volledig en transparant moeten opbouwen, met bijzondere aandacht voor het minnelijk overleg en de verslaglegging daarvan. Procedurele gebreken zijn (vooralsnog) niet altijd fataal, maar als belanghebbende worden geraakt dan is het niet helder.